Tại Sao Vẽ Mắt Cho Thuyền Của Cư Dân Miền Sông Nước, Tục Vẽ Mắt Thuyền Của Cư Dân Miền Sông Nước

Thuyền bè ngoài tác dụng là phương tiện đi lại đi lại, vận chuyển, đánh bắt thuỷ sản, tin tức liên lạc…nó còn là một một sản phẩm văn hoá độc đáo, nối sát với các phong tục tập quán, nghi lễ về sông nước. Trong số những phong tục khá phổ cập và lý thú là vẽ mắt trên các con thuyền.

Bạn đang xem: Tại sao vẽ mắt cho thuyền

Có nhiều quan niệm trong dân gian về nhỏ mắt thuyền. Bọn họ xem thuyền cũng tương tự cá, một sinh đồ dùng dưới biển, cho nên vì thế phải gồm mắt nhằm thấy đường đi và né tránh nguy hiểm.Một thần thoại cổ xưa khác sinh sống Nha Trang (Khánh Hoà) cho rằng, vẽ mắt “thuồng luồng” trên mũi thuyền đang tránh mang lại thuyền bị những loài thuỷ quái quỷ dưới hải dương làm hại.

Một câu chuyện nữa lại kể, ông hoàng Việt Nam trước tiên là bạn vẽ đôi mắt trên thuyền của mình, do có một vài hạ thần của ông bị những kình ngư, mà người ta rộp đoán là cá mập, nạp năng lượng thịt. Ông ra lệnh cho những hạ thần của ông đề xuất xăm mình với trang trí vỏ thuyền thế nào cho có bản thiết kế dữ tợn để xua xua đuổi các quái vật dưới biển. Trong số những cách trang trí đó là vẽ cặp đôi mắt trên thuyền.<1>

Có trả thuyết lại cho rằng, mắt thuyền là đôi mắt chim ó, nhiều loại chim béo chuyên ăn uống cá bên trên biển, thường xuất hiện thêm khi gồm gió khổng lồ sóng lớn. Đây là 1 trong những sinh thứ hung hăng, địa thế căn cứ theo thuyết “Nhứt điểu, hai ngư, tam xà, tứ tượng” để làm khiếp đảm các loài thuỷ quái.<2>

Tục vẽ đôi mắt thuyền trên thay giới

Vào năm 2700 trước Công nguyên, trên các cái thuyền lớn của ai Cập đã gồm vẽ một nhỏ mắt lớn của thần Osiris. Đây là một trong những vị thần Ai Cập, ban sơ là thần ruộng đất, tượng trưng cho sức mạnh vô tận của cỏ cây, kế tiếp được đồng bộ hoá với phương diện trời buổi đêm, tượng trưng mang đến tính liên tục của các chu kỳ sinh nở cùng tái sinh.<3>

Trên các phi thuyền Hy Lạp vào khoảng thời gian 450 trước Công nguyên cùng các con thuyền La Mã vào khoảng thời gian 100 trước Công nguyên phần đông vẽ những con mắt trông cực kỳ sinh động.

Tại Lào, người ta cho các tàu thuyền đều cặp mắt bằng phương pháp giả vờ hiến sinh một thanh nữ và đem mắt cô ta đính thêm lên mũi thuyền. Mũi thuyền độc mộc làm việc Bali (Indonesia) thì vẽ đầu Makara, một con quái vật biển trong những tranh tượng Hindu giáo, phát sinh từ bé cá heo, con vật huyền thoại nửa voi nửa cá, hình tượng của các vùng sông nước.

Các thuyền rồng Bắc Âu lại trang trí bằng một mẫu đầu rồng, còn thuyền Hy Lạp và La Mã thì cúi chú ý sóng nước bởi những hai con mắt lợn rừng hoặc cá heo.

Trong những quần hòn đảo Mélanésie (Australia), Trobriand (Papua New Guinea), thuyền độc mộc tham dự lễ trao đổi khuyến mãi phẩm (kula) được trang trí những hình va khắc sinh sống mũi thuyền, bộc lộ vị anh huyền huyền thoại Manikiniri dưới mẫu thiết kế một con rắn đem về sự sống. Vị nhân vật – rắn và chiếc thuyền vươn lên là một sinh đồ duy nhất cùng đồng nhất. Để thể hiện tác phẩm đó, nhà điêu khắc bao gồm khi nên trải qua thời gian học nghề kéo dài hơn 20 năm.<4>

Thuyền ở đảo Hải Nam với Pakhoi (Quảng Đông, Trung Quốc) bao gồm mắt to, tròn tuyệt oval, color trắng, tròng đen, chạm nổi.

Tục đua thuyền trong các dịp lễ hội nước cũng dựa trên quan niệm lưỡng thích hợp : thuyền chim đua với thuyền dragon (thuyền chim thấy bên trên trống đồng ở miền bắc Việt Nam với Lào, thuyền chim với thuyền rồng làm việc Hoa Nam, xứ sở của những tộc người Bách Việt, thuyền đầu chim đuôi chim với thuyền đầu cá đuôi cá sinh hoạt Campuchia.<5>

Thân thuyền sống Thái Lan đa phần được tô điểm với những hình hình ảnh cá sấu, vỏ sò và cá.<6>

Tục vẽ mắt thuyền ngơi nghỉ Việt Nam

Trên hình thuyền trang trí làm việc thạp Đào Thịnh tất cả cả một cất cánh chim đang bay lượn cùng với nhiều tầm vóc khác nhau, làm việc đầu thuyền đáng để ý có vẽ bé mắt chim to tròn cùng với tròng đen.<7>Có lẽ đấy là một trong những dấu vết đầu tiên về tục vẽ mắt thuyền được đánh dấu trên một đồ thể văn hoá.Và điều đó cũng cân xứng với mẩu truyện về định lệ tục vẽ mắt thuyền của ông vua Việt Nam thứ nhất như đã nêu sống trên. Nó minh chứng tục lệ này vẫn in đậm trong vết ấn văn hoá nước ta từ cầm kỷ I trước Công nguyên.

Theo bọn chúng tôi, tục vẽ đôi mắt thuyền cũng liên quan đến tục xăm mình của bạn Đông đánh trong vấn đề chống chọi lại những loài thuỷ quái bên dưới biển. Nhiều bộ sử trung hoa đã ghi lại:”Người Việt vẽ mình, giảm tóc nhằm tránh chiếc hại giao long”(Hán thư, Địa lý chí hạ). TrongLĩnh phái mạnh chích quáicũng sẽ đề cập:”dân miền chân núi làm nghề chài cá, hay bị giao long có tác dụng hại, mới kêu Hùng Vương. Hùng vương nói:loài nghỉ ngơi chân núi với các loại thuỷ tộc không giống nhau. Loài tê ưa đồng nhiều loại mà ghét dị loại do đó làm hại. Bèn khiến cho người ta rước mực mà xăm mình thành hình thuỷ quái, từ đó không hề nạn giao xà làm cho hại nữa. Dòng tục xăm mình bước đầu từ đó”(Vũ Quỳnh, Kiều Phú 1960)

Giao long sinh sống đây có thể là thuồng luồng, cá sấu tốt rắn nước thì cũng là loài ở bên dưới nước, liên tiếp làm sợ những người dân sông nước.<8>

Qua tư liệu trên, thuộc với truyền thuyết về việc vẽ mắt “thuồng luồng” trên thuyền nhằm tránh các loài thuỷ tai quái dưới biển làm hại, cho thấy tục vẽ đôi mắt thuyền với tục xăm tôi đã được những cư dân ven biển, ven sông lớn ở nước ta sử dụng từ rất mất thời gian và ngày nay chỉ còn lại dấu vết của tục vẽ đôi mắt thuyền.

Cư dân vùng sông nước xem con thuyền của mình như một”vật linh”, một sinh vật tất cả hồn. Chúng ta quan niệm con thuyền cũng như nhỏ người, vì chưng đó rất cần phải có mắt.Lễ mở mắtlà một nghi thức khai tâm, một nghi thức thụ pháp. Trong khu vực Ấn Độ, tín đồ tamởmắtcho các pho tượng thần thánh nhằm mục đích làm mang đến tượng bao gồm sinh khí, ở những nơi khác, cũng mở mắt cho những mặt nạ; ngơi nghỉ Việt Nam, bạn takhai sángcho một chiếc thuyền mới bằng cách chạm trổ hoặc tô vẽ hai con mắt lớn ở mũi thuyền.<9>

Lễ khai quang đãng điểm nhãn (lễ mở mắt) còn thấy trong những nghi thức xá mã (đốt hình ngựa), xá hạc (đốt hình hạc) trong số khoa nghi của Phật giáo như trai đàn chẩn tế; trong múa hẩu (có ý nghĩa sâu sắc xuất quân đi trấn áp tà ma, quỉ mị), vào lễ vía Huyền Thiên Thượng Đế Chơn Võ và tiệc tùng chùa Bà Thiên Hậu sinh hoạt thị làng Thủ Dầu Một (Bình Dương) của xã hội người Hoa Phước Kiến; vào múa lân; trong tập tục bái ông Địa, thần Tài.

Theo J.B.Piétri vào công trìnhThuyền buồm Đông Dương, nước ta tiếp thu tục lệ này tự thuyền bè các nước Arập. Những thuyền này từ bỏ Levant (các nước tiếp sát Địa Trung Hải) trê tuyến phố qua trung hoa có ghé qua các hải cảng ở đại dương Đông. TheoTân Đường thư,Địa lý chí, vào các thế kỷ VII-X, trên tuyến phố biển từ quảng châu (Trung Hoa) cho Baghdad (Irắc), thuyền bè những nước Trung Hoa, Iran, Arập, Srivijaya (Indonesia) lúc nào cũng ghé qua Chiêm Bất Lao (cù lao Chàm, Quảng Nam), Lăng sơn Môn Độc (Vijaya, Qui Nhơn), Cổ Đát Quốc (Kauthara, Nha Trang), Bôn Đà Lãng Châu (Panduranga, Phan Rang). Và người Arập lại bắt chước vấn đề vẽ những con mắt thuyền của ai Cập. Dẫu vậy Donnelly lại nhận định rằng tục vẽ mắt thuyền khởi nguồn từ Arập với Ai Cập. Ông chỉ dẫn những bằng chứng là những phi thuyền chạy sông với thuyền đi biển lớn ở miền bắc bộ thời xưa như thuyền khơi Pechili cùng Antung đều không có mắt và chỉ còn thấy trên đầy đủ thuyền mang lại từ những hải cảng Trung Hoa, vị trí mà các thương thuyền Arập thường ghé đến download bán. Chẳng hạn như Taputo, một vị trí định cư đặc trưng của Arập vào cố kỷ IV.<10>

Qua các tư liệu vừa dẫn ở trên, bọn họ thấy thừa nhận xét của Piétri về bắt đầu tục vẽ mắt thuyền ở việt nam không được chủ yếu xác, vì tối thiểu từ thế kỷ I trước Công nguyên trên các di thứ văn hoá của vn (trống Ngọc Lũ, Quảng Xương, Cổ Loa…) đã gồm thấy đôi mắt thuyền cơ mà không loại bỏ khả năng tập tục này ở vn có chịu tác động của các nước, tuyệt nhất là trong khu vực Ấn hoá như Chămpa, Malaisia, Indonesia… nhất là địa bàn phân bố thịnh hành từ Quảng Bình trở vào.

Ở nước ta, đôi mắt thuyền được vẽ phía 2 bên mũi thuyền, hết sức đa dạng, đầy đủ kiểu nhiều loại nhưng gồm chung đặc điểm là trông khôn xiết hiền lành. Căn cứ vào hình dáng, màu sắc của mắt thuyền ta rất có thể biết được xuất xứ tương tự như phạm vi hoạt động của thuyền bè sinh hoạt từng vùng.

Đối chiếu giữa công trình của Piétri<11>và đi điền dã ở một trong những địa phương, chúng tôi thấy sự phân bổ của đôi mắt thuyền ở những vùng như sau.

Mắt ghe (thuyền) trường đoản cú Bà Rịa-Vũng Tàu trở ra phía Bắc có điểm sáng chung là đôi mắt nhỏ, đuôi mắt dài, tròng sơn đen trên nhãn cầu màu trắng, với ghe dài.

Ghe lưới rùng Phước Hải (Bà Rịa-Vũng Tàu) đôi mắt tròn, khá dẹt, bao gồm vẽ hình âm khí và dương khí giữa thân ghe. Mắt ghe ở Phước Hải, Phước Tỉnh tương tự như vậy. Ghe thai Mũi Né (Bình Thuận) mắt dẹt, dài, đuôi tròng nhọn về phía sau. Ghe câu Bình Thuận mắt khôn cùng dẹt, bầu, khá cong và nổi bật. đôi mắt ghe đua vùng Phan Thiết nhìn giống hình mắt phượng đuôi dài, tròng tròn, viền vàng, tao đến ghe chiếc vẻ nhan sắc sảo, tự tin, chiến thắng.

Ghe câu Phan Rang (Ninh Thuận) mắt dẹt, nhiều năm và to hơn mắt ghe sinh sống Bình Thuận.

Ghe giã Bình Định có mắt dẹt, dài; tròng hình thoi dẹt với chiếm hầu hết ở giữa mắt; đuôi đôi mắt nhọn. Ghe song vành của ngư dân tấn công cá mập tất cả mắt ghe cũng tương tự ghe giã Bình Định.

Ghe bầu tỉnh quảng ngãi có với ghe lớn, mắt không lớn dài, tròng nhô tiếp giáp về phía trước.

Ghe câu Hội An (Quảng Nam) mắt dẹt, dài, tròng thoi cạnh bên về phía trước. Trong những khi đó ghe trương cũng sống vùng này lại có mắt thai tròn, tương đối dẹt, tương tự mắt ghe làm việc Nam Bộ.

Ghe nang ở Đà Nẳng với ghe giã Quảng Trị như là mắt ghe làm việc Bà Rịa-Vũng Tàu.

Ghe câu làm việc Quảng Khê (Quảng Bình) đuôi mắt dài, thon.

Xem thêm: Top 15 Các Hãng Kính Cận Nổi Tiếng Và Bán Chạy Nhất Mọi Thời Đại

Ghe mành tỉnh nghệ an đầu đôi mắt nhọn, đuôi mắt hẹp bầu; tròng dẹt, dài, nhọn về phía trước. Hai con mắt chạm gỗ, nhãn đôi mắt màu xoàn với con đường viền đỏ. Riêng biệt ghe mành ở cửa ngõ Lò lại sở hữu mắt tròn, tròng tròn đồng vai trung phong với đôi mắt hoặc gồm hình elip.

Ghe rèm vùng hạ lưu sông Hồng gồm mắt to, đụng gỗ, sơn đỏ hoặc đen. Ghe mành Hạ Long không có mắt sống mũi thuyền.

Mắt ghe từ tp hồ chí minh đến Kiên Giang cùng chung điểm lưu ý là mắt tròn, tròng đen, nhãn trắng, có ghe được trang trí không ít phong cách dáng khác biệt với con đường viền white chạy xung quanh.

Nổi tiếng độc nhất vô nhị ở miền tây-nam Bộ là phe cánh đóng ghe đề nghị Đước (Long An), chuyển động từ thời điểm cuối thế kỷ XIX đến nay. Nơi đây siêng đóng các loại ghe lớn, chạy nhanh, chở khoẻ và có dáng đẹp, đi sông đi hải dương đều tốt. Ghe tất cả mũi nhọn dựng cao, sơn red color tươi, lườn sơn màu xanh, đôi mắt vẽ tròn xoe, tròng đen to choán ngay gần hết bé mắt. Nó đã từng có lần “khoe sắc” trong dân ca vùng sông nước:

Ghe ai đỏ mũi, trảng lườn

đề xuất ghe Gia Định xuống vườn cửa thăm em?

Mắt ghe ở nên Thơ cũng thuộc các loại này. Ghe sinh hoạt Cà Mau nhãn cùng tròng hình thoi dẹp, đầu đôi mắt nhọn, thường được vẽ rộng là đụng gỗ, một trong những mắt bao gồm tròng gần như hình tam giác đều sở hữu góc tròn, tuyệt nhất là ở những cái vỏ lãi bằng nhựa composit.

Ghe của vùng Trà Vinh mắt có độ béo vừa phải, tròng black với hình ôval nằm ở tâm mắt. đôi mắt ghe vùng An Giang có hình elip, tròng rất nhỏ, nằm ngay sát về đầu mắt, có ghe sơn blue color dương.

Ghe vùng Rạch Giá, Phú Quốc (Kiên Giang), vịnh Thái Lan thường sẽ có mắt tròn, sơn black và đỏ bên trên nền xanh, tuy vậy lại nhìn cúi xuống như ghe câu Phú Quốc chẳng hạn. Các loại ghe hàng, thường call là “ghe Kiên Giang” gốc Rạch Giá, vận động từ Rạch Giá mang đến Vũng Tàu, mắt tròn lớn và ngay sát nhau, nằm ngay cạnh lô mũi (stem). Ghe cửa ngõ miền Tây gồm mũi nhọn, đôi mắt tròn to, tất cả ghe vẽ hình âm khí và dương khí nơi địa chỉ mắt thuyền. Ghe vùng Mỹ Tho (Tiền Giang) hai con mắt chạy ngay cạnh về trước mũi thuyền.

Nhìn chung, sự khác biệt về hình dáng, color sắc, mặt đường nét của các con mắt thuyền ở từng vùng miền là do nhu cầu thẩm mỹ, trình độ tay nghề của những người dân thợ đóng góp ghe thuyền và phong cách này cũng thường mang ý nghĩa ổn định. Mắt ghe thuyền được trang trí lại sau một thời hạn sử dụng.

Gắn lập tức với tục vẽ đôi mắt thuyền còn có những điều kị kỵ độc nhất định. Khi đóng một loại thuyền, các trại thuyền nên làm các lễ thờ sau: cúng ghim lô, cúng khai nhãn cùng cúng hạ thuỷ. Bái khai nhãn được triển khai sai khi đóng xong phần vỏ thuyền, chủ thuyền làm lễ thờ thuyền nhằm vẽ đôi mắt thuyền với ước muốn chiếc thuyền được bình an trên sông nước, công việc làm nạp năng lượng của công ty thuyền sẽ khô nóng thông. Lễ đồ dùng là hoa và bộ tam sên có tôm, thịt heo, trứng vịt.<12>

Cúng khai nhãn nhằm mục tiêu làm mang lại nhãn sáng sủa, lanh lợi, ghe thuyền đi đúng hướng và nên tránh được đen thui ro, tai nạn ngoài ý muốn dọc đường.

Ngư người ở Vũng Tàu còn tồn tại lệ dựa vào thầy pháp xem ngày lành để vẽ mắt thuyền, nếu như không thì định ngày chẳn.

Các công ty thuyền không bao giờ cho tín đồ lạ sờ vào hai bé mắt thuyền bởi sợ bị yếm đối.

Lời kết

Những cư dân vùng sông nước sẽ gởi gắm một ý niệm thuần phác hoạ trong tục lệ vẽ mắt thuyền. Đây là 1 hiên tượng văn hoá dân gian sở hữu đậm tính nhân văn, buộc phải được bảo lưu, gìn giữ. Và dưới khía cạnh mỹ thuật dân gian, đây là một biểu tượng văn hoá phải được liên tục nghiên cứu.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

<1>Viện Battelle Memorial,Thanh thư về tàu thuyền cận duyên miền nam Việt Nam, Ohio , 1967, tr.23.

<2>Trần Trọng Trí,Tục vẽ mắt thuyền trấn áp chủng loại thuỷ quái, tạp chí Xưa cùng Nay, số 112, tháng 3, 2002, tr.31.

<3>Jean Chevalier, Alain Gheerbriat,Từ điển biểu tượng văn hoá cầm cố giới, Nxb Đà Nẳng-Trường Viết văn Nguyễn Du, 1997, tr.724.

<4>Pier Giovanni d’Ayala,Con thuyền độ thế, tập san Người đưa tin Unesco, số 8-9, 1991, tr.56.

<5>Lê Minh Hạnh, Lê Văn Lan,Ý nghĩa dân tộc học của trống đồng cùng ý niệm về một nền sang trọng cổ Đông nam A, tập san Khảo cổ học, số 14, 1974, tr.85.

<7>Vũ cầm cố Long,Hình và tượng động vật hoang dã trên trống và các đồ đồng Đông Sơn, tạp chí Khảo cổ học, số 14, 1974, tr.15.

<8>Hà Văn Tấn (chủ biên),Văn hoá Đông Sơn sinh sống Việt Nam, Nxb công nghệ xã hội, Hà Nội, 1994, tr.359.

<9>Jean Chevalier, Alain Gheerbriat, Sđd, tr.569.

<10>Viện Battelle Memorial, Sđd, tr.25.

<11>J.B.Piétri,Voiliers D’Indochine, S.I.L.I, Saigon , 1949.

<12>Tôn cô bé Quỳnh Trân (chủ biên),Làng nghề thủ công truyền thống tại thành phố Hồ Chí Minh, Nxb Trẻ, thành phố Hồ Chí Minh, 2002, tr.392.

(Kiến Thức) -Theo quan niệm của rất nhiều người đi biển, dưới lòng biển cả sâu gồm kình ngư, thủy thần sẵn sàng chuẩn bị nhấn chìm con fan nên rất cần được phòng bị.
Hỏi: Tôi thắc mắc lý do tất cả hầu như ghe thuyền thường xuyên vẽ hai nhỏ mắt phía trước mũi ghe? -Nguyễn Minh Tuyền (Long An).

Ảnh minh họa.

Ông Nguyễn Văn Hữu, nhà xưởng đóng góp ghe Hữu Đức, làng mạc Long Hựu Tây, nên Ðước, Long An: Chuyện ghe thuyền buộc phải gồm hai con mắt được truyền từ đời xưa cho tới nay. Theo quan tiền niệm của những người đi biển, dưới lòng biển cả sâu có kình ngư, thủy thần chuẩn bị sẵn sàng nhấn chìm con bạn nên cần phải phòng bị bằng phương pháp vẽ những hai con mắt thật hung dữ để khi thủy thần quan sát thấy đôi mắt và hình dạng hung ác hơn bản thân thì quăng quật đi.
Một số tín đồ khác tin rằng, hai con mắt trên thuyền là hình ảnh của thuồng luồng do loài này có tương đối nhiều quyền năng để hạn chế lại các quái thú biển.