Bệnh Basedow (bệnh Graves) xảy ra thông dụng ở fan trẻ, có không ít cách gọi khác biệt như Graves hoặc Parry, được biết đến là trong số những nguyên nhân tạo ra bệnh cường tiếp giáp khá phổ biến hiện nay. Trường hợp không phân biệt sớm và khám chữa tích cực rất có thể dẫn đến những biến hội chứng nghiêm trọng.

Bạn đang xem: Bệnh basedow mắt

*


Bệnh Basedow là căn bệnh gì?

Bệnh Basedow là bệnh tự miễn của tuyến giáp. Bệnh Basedow là lý do phổ vươn lên là nhất của cường giáp, thể hiện đặc trưng gồm: bướu gần cạnh lan tỏa, lồi mắt, phù niêm trước xương chày. Bệnh tương quan đến sự hiện nay diện của các kháng thể kích thích tuyến giáp.

Nữ giới mắc bệnh nhiều gấp 5 – 10 lần phái nam giới. Bệnh hoàn toàn có thể xảy ra ở hồ hết lứa tuổi nhưng những nhất là vào độ tuổi đôi mươi – 40. (1)

Nguyên nhân gây bệnh basedow

Với lý lẽ thông thường, vùng dưới đồi và con đường yên trong não làm việc cùng nhau để kiểm soát và điều hành việc chế tạo hormone tuyến đường giáp. Khi hormone tuyến gần kề ít, vùng bên dưới đồi “báo hiệu” mang lại tuyến im tiết ra hooc môn kích phù hợp tuyến tiếp giáp (TSH).


*

Nhưng lúc bị Basedow con đường giáp, khối hệ thống miễn dịch lại tiến công các thụ thể TSH nên khung người không thể khác nhau được sự khác hoàn toàn giữa cuộc tiến công và các thông điệp truyền rằng qua các thụ thể giống nhau. Những nhà khoa học tìm thấy ở người bệnh Basedow tuyến giáp tất cả sự hiện nay diện của những kháng thể kích phù hợp tuyến liền kề sản xuất hooc môn tuyến gần kề quá mức. (2)

Cho đến hiện giờ căn nguyên của căn bệnh vẫn chưa được xác minh chính xác. Mặc dù nhiên, một số nghiên cứu chỉ ra rằng rằng dịch này mang tính di truyền cao khoảng chừng 79%.

Bên cạnh việc xuất phát từ yếu tố di truyền, dịch còn hoàn toàn có thể do tác động ảnh hưởng của một số trong những yếu tố không giống như: độ tuổi, giới tính, môi trường sống và môi trường làm việc, cơ địa hoặc có thể là những loại hóa chất ẩn vào thực phẩm, thức ăn hằng ngày tích tụ lại.

Biểu hiện của bệnh dịch basedow

1. Cường giáp (hội triệu chứng nhiễm độc giáp): 

Giảm cân là tín hiệu thường gặp gỡ (giảm khoảng tầm 3-20kg trong thời hạn ngắn) cho dù vẫn tiêu hóa miệng. Một số trong những trường vừa lòng lại tăng cân mất kiểm soát.Thay thay đổi tính biện pháp và khí sắc: cảm xúc lo lắng, dễ cáu gắt, nhạy cảm, cạnh tranh tập trung, mệt nhọc mỏi, nặng nề ngủ.Rối loạn điều hòa thân nhiệt: cơn “bốc hỏa”; chảy những giọt mồ hôi nhiều ngơi nghỉ ngực với bàn tay (dấu hiệu bàn tay Basedow), sợ nóng, liên tiếp cảm thấy khát cùng uống các nước.Tim mạch: hồi hộp, đánh trống ngực, ngạt thở, nhức vùng trước tim.Rối loạn tiêu hóa: tăng chu kỳ đi tiêu, kết cấu phân nát do tăng nhu hễ ruột (ở khoảng tầm 20% bệnh nhân Basedow).Cảm giác ai oán nôn, nôn mửa, đau bụng.

2. Bướu gần kề lan tỏa:

Bướu cạnh bên thường chạm mặt ở khoảng 80% người bệnh Basedow. Bướu thường tại mức độ II, lan tỏa, mật độ mềm/chắc, hoạt động khi nuốt. Basedow là dạng bướu mạch nên rất có thể sờ và nghe thấy tiếng thổi chổ chính giữa thu. Đôi khi bướu nhỏ tuổi hoặc chìm sâu vào trung thất.

Kích thước bướu Basedow có thể đổi khác sau lúc điều trị, dễ nhận biết ở bạn bệnh new mắc bệnh.

Khi căn bệnh tiến triển dĩ nhiên khối u phát triển, những tín hiệu dễ nhận biết như: sờ thấy gồm một khối u trung tâm cổ, gồm ranh giới rõ ràng, không bám dính da, không đau, cầm tay theo nhịp nuốt, khi u cổ quá to hoàn toàn có thể gây phải tình trạng chèn ép khó khăn chịu.

3. Dịch mắt nội ngày tiết (gặp trong vòng 40 – 60% các bệnh nhân bướu Basedow):

Biểu hiện nay mắt lồi thường gặp mặt ở bệnh nhân nữ. Bướu Basedow là căn bệnh tự miễn, có tương quan đến chứng trạng rối loạn, suy bớt hệ miễn dịch, vì thế khi mắc bệnh dịch này, khung hình sẽ tự sản sinh ra phòng thể tấn công các mô và cơ xung xung quanh mắt, khiến ra các vấn đề về mắt. Nếu như các biểu thị này kéo dài và không được điều trị đúng cách, người bệnh sẽ đối diện nguy cơ tiềm ẩn mất thị lực.


*

Thông thường, số đông dấu hiệu thứ nhất khi bệnh lộ diện biến hội chứng ở mắt hoàn toàn có thể xuất hiện trước hoặc sau 6 mon mắc bệnh dịch Basedow. Gần như dấu hiệu ban sơ có thể bao gồm: cảm xúc chói mắt, thô dịch mắt, cộm như tất cả bụi vào mắt, đau nhức trong hốc mắt, tung nước mắt… nếu không được khám chữa kịp thời, bạn bệnh cảm thấy trở ngại khi cử cồn mắt hoặc nhắm mắt, chớp mắt, lồi mắt, mù lòa…

*
Bệnh chuyển biến nặng sẽ tạo ra biến bệnh mắt nguy hiểm

4. Phù niêm:

Da dày lên quan trọng véo da lên được, đặc biệt quan trọng ở phần rẻ xương chày vì sự tích lũy những chất Glycosaminoglycan, thỉnh thoảng xuất hiện tại ở cục bộ cẳng chân và hoàn toàn có thể lan đến hơn cả bàn chân. Domain authority sần sùi, bao gồm màu nâu quà hoặc tím đỏ.

Bệnh Basedow lây qua con đường nào?

Basedow không phải là một trong bệnh truyền nhiễm nên không lây qua mặt đường hô hấp xuất xắc tiếp xúc. Nguyên nhân gây bệnh tới từ yếu tố di truyền. Nếu tía hoặc người mẹ bị lây lan độc gần cạnh thì nhỏ sinh ra có nguy hại mắc bệnh. Bởi đó, fan bệnh hay người trong gia đình có thể yên tâm tầm thường sống thuộc nhau.

Đối tượng dễ dàng mắc bệnh dịch Basedow

Bất kỳ ai cũng có thể mắc căn bệnh Basedow, bao gồm cả trẻ nhỏ tuổi và nam nữ khác. Mặc dù nhiên, đầy đủ yếu tố có tác dụng tăng nguy cơ phát triển bệnh dịch Basedow bao gồm:

nữ giới Trong độ tuổi từ 30 mang lại 50 Mắc dịch tự miễn khác

Chẩn đoán bệnh basedow

Chẩn đoán dịch Basedow chủ yếu nhờ vào lâm sàng. Bác sĩ nội tiết sẽ xem xét các triệu chứng, những bướu nghỉ ngơi cổ (nếu có). Kết hợp tác dụng xét nghiệm các tác dụng tuyến giáp, hormone tuyến cạnh bên (T4 với T3) trong tiết tăng cao; trong một số trong những trường hợp, chỉ tất cả mức T3 tăng lên.

Nồng độ TSH giảm rất thấp, thậm chí là dưới giới hạn phát hiện. Khi nghi ngờ bệnh Basedow, tín đồ ta quan gần cạnh thấy các kháng thể dương tính (anti thyroglobulin, anti microsomal, TSI).

1. Khám sức khỏe tổng thể

Một số triệu chứng bác sĩ có thể nhận ra khi khám sức mạnh tổng quát. Các biểu hiện bao hàm nhịp tim nhanh, run, biến hóa da, phản xạ mạnh, tuyến cạnh bên to.

2. Xét nghiệm máu

Xét nghiệm hormon đường giáp bao hàm TSH, FT4, nên lưu ý đến xét nghiệm FT3, T3 khi hiệu quả FT4 bình thường nhưng biểu thị cường tiếp giáp rõ.

Xét nghiệm các kháng thể chống tuyến ngay cạnh như chống thể thụ thể thyrotropin (TRAbs) cùng globulin miễn kháng kích ưng ý tuyến cạnh bên (TSI) vẫn thấy tăng cao. Các kháng thể này được tạo nên bởi hệ thống miễn dịch để đáp ứng với một cơ thể lạ hoặc tai hại trong cơ thể.

3. Xạ hình con đường giáp bởi chất đồng vị phóng xạ (I123 (tốt nhất) hoặc I131 hoặc Technitium).

Kỹ thuật này giúp đo sự hấp thụ iốt của tuyến cạnh bên (còn được điện thoại tư vấn là xét nghiệm RAIU). Xét nghiệm được thực hiện bằng cách sử dụng chất khắc ghi phóng xạ cùng đầu dò đặc biệt quan trọng để đo lượng i ốt nhưng tuyến giáp có thể hấp thụ từ bỏ máu.

Nên tiến hành kỹ thuật này khi nghi vấn Basedow nhưng không tồn tại bướu gần kề hoặc không có các triệu hội chứng về mắt.Trong Basedow: Tuyến ngay cạnh to và tăng bắt chất phóng xạ. Cổ xưa với I131 sẽ có dấu hiệu góc thoát.

4. Vô cùng âm tuyến sát và rất âm doppler màu tuyến đường giáp:

Đôi khi buộc phải làm để đánh giá mức độ tăng tưới máu, những nhân giáp.

Các giải pháp điều trị bệnh dịch Basedow

Nếu bướu cổ lớn, tạo ra các triệu triệu chứng chèn xay hoặc hẳn nhiên các biến hóa ở mắt điển hình của bệnh dịch Basedow, điều trị phẫu thuật sẽ tiến hành chỉ định. Ngôi trường hợp, bướu cổ gồm kích thước bé dại hoặc có nguy cơ phẫu thuật cao, rất có thể dùng một lần uống iốt phóng xạ bởi đường uống, vẫn có tính năng sau 1-2 tháng.

*
Bác sĩ Nội huyết sẽ đưa ra phương thức điều trị bệnh tương xứng cho tín đồ bệnh

 Các phương thức điều trị bệnh cụ thể bao gồm:

1. Điều trị nội khoa bướu cổ basedow

Điều trị bởi thuốc kháng ngay cạnh tổng hợp con đường uống: carbimazole, methimazole, propylthiouracil (PTU), giúp ức chế sự hình thành hormone tuyến tiếp giáp và bắt đầu cải thiện các triệu triệu chứng sau 1-2 tuần.

Methimazole thường được ưu tiên điều trị cho trẻ nhỏ và thanh thiếu niên mắc bệnh Basedow. PTU thường xuyên là lựa chọn bình an nhất vào thời kỳ đầu với thai.

2. Điều trị bởi i-ốt phóng xạ

Phương pháp điều trị này phá hủy mô tuyến sát để bớt sản xuất hormone. Sau khi người căn bệnh uống dung dịch bao gồm chứa i-ốt phóng xạ, tuyến gần kề sẽ hấp thụ hỗn hợp như cách khung hình hấp thụ i-ốt. Phản xạ tích tụ trong mô và phá hủy chúng.

Xem thêm: Nên Đi Mổ Cận Thị Ở Đâu Tốt Nhất? Bệnh Viện Mổ Mắt Lasik Tốt Nhất Tphcm

Đây được xem như là cách chữa căn bệnh Basedow. Cơ mà nó thường dẫn mang đến nồng độ hormone tuyến giáp rất thấp (suy giáp). Lúc này, tín đồ bệnh rất có thể cần yêu cầu dùng hooc môn tuyến gần kề tổng thích hợp như levothyroxine để bù đắp.

Từ “phóng xạ” nghe có vẻ như đáng sợ, nhưng phương thức điều trị này đã được chứng minh là an toàn. Ở Mỹ, rộng 70% bạn bị cường gần kề được chữa bệnh bằng phương thức này. Phương pháp điều trị này cũng khá được gọi là radioiodine để giảm sút nỗi hại hơn cho tất cả những người bệnh.

Chỉ định:

Bệnh nhân quan yếu hoặc không thích phẫu thuật như suy tim…Bướu gần cạnh không nhỏ đi sau khám chữa nội khoa
Tái phạt sau phẫu thuật

Chống chỉ định:

Phụ bạn nữ có thai/ cho bé bú
Người trẻ hơn 16-18 tuổi
Người bệnh có biến hội chứng mắt nặng

3. Điều trị nước ngoài khoa

Phẫu thuật dịch Basedow tương quan đến việc cắt bỏ đa số tuyến giáp. Đây cũng là cách thức trị dịch cường giáp. Mặc dù nhiên, do cơ thể không còn kỹ năng tạo ra hormone tuyến giáp nên sẽ gây ra tình trạng suy giáp.

Lúc này, tín đồ bệnh cần bổ sung hormone tuyến tiếp giáp tổng hòa hợp trong suốt phần đời còn lại. Bạn bệnh rất có thể dùng bên dưới dạng thuốc viên cùng với định lượng 1 viên/ngày. Cách bổ sung cập nhật này giúp kiểm soát điều hành mức độ đường giáp, gia hạn tình trạng khỏe mạnh.

Lưu ý, trong quy trình điều trị, fan bệnh bắt buộc đi thăm khám 3-4 mon một lần nhằm theo dõi các công dụng phụ có thể xảy ra. Sau khoảng thời hạn đó, khoảng 40% trường phù hợp thuyên bớt vĩnh viễn, trong những khi số còn lại tái phát.

Chỉ định:

Bướu gần cạnh to hoặc bướu nhiều nhân, bướu ngập trong lồng ngực
Trong trường hòa hợp tái phạt sau chữa bệnh nội khoa
Người bệnh ước ao có bầu sớm

Chống chỉ định:

Người bệnh có biến hội chứng tim nặng như suy tim…Người bệnh lớn tuổi

Biến bệnh của bệnh Basedow

Bên cạnh các biến chứng phổ biến liên quan mang lại mắt với da, đông đảo biến triệu chứng ở bệnh dịch Basedow khác bao gồm:

Đột quỵ Suy tim/ những vấn đề về tim mỏng manh xương, dẫn cho loãng xương cơn bão giáp (triệu hội chứng tăng bất ngờ hiếm gặp, rình rập đe dọa tính mạng)

Tuy nhiên, gần như biến chứng này thường phát triển ở những người dân không được điều trị đúng cách hoặc mắc tình trạng căn bệnh nặng.

Người bệnh Basedow cũng đối lập với nguy hại phát triển những tình trạng từ miễn dịch khác bao gồm:

Viêm khớp dạng thấp
Lupus ban đỏ khối hệ thống (bệnh tự miễn gây ra tình trạng khung người tự chế tạo ra phòng thể tiến công vào những mô của những cơ quan)Bệnh Addison (suy thượng thận nguyên phát)Bệnh celiac (bệnh qua trung gian miễn dịch dt ở tín đồ do không hấp phụ gluten, tạo viêm niêm mạc với teo nhung mao, dẫn cho kém hấp thu).Bệnh đái toá đường tuýp 1Bệnh bạch đổi mới (là một tổn hại mất tế bào dung nhan tố da khiến vùng domain authority bị tác động có màu domain authority nhạt hơn so với số đông vùng domain authority khác trên cơ thể).

Ngoài ra, bất kỳ loại cường tiếp giáp nào ko được khám chữa đều có thể dẫn mang lại tình trạng cấp cho tính được hotline là rủi ro nhiễm độc giáp đặc thù bởi triệu chứng mất nước, nhịp tim cấp tốc hoặc xôn xao nhịp tim nghiêm trọng, suy tim, xôn xao thông khí cùng suy sút ý thức.

Có thể các bạn chưa biết: Bệnh Basedow gồm chữa ngoài được không?

Cách phòng tránh bệnh Basedow

Tuyến tiếp giáp đóng vai trò đặc biệt quan trọng để gia hạn sức khỏe và hoạt động cơ thể. Các triệu chứng hoàn toàn có thể không chỉ tức giận mà còn xứng đáng lo ngại. Mặc dù nhiên, căn bệnh tuyến gần kề dễ chẩn đoán và tất cả những phương pháp điều trị an ninh và hiệu quả. Tín đồ bệnh rất có thể không khỏi bệnh trọn vẹn và thỉnh thoảng mở ra triệu chứng. Điều trị say mê hợp có thể giúp fan bệnh sinh sống vui vẻ.

Để được support và để lịch đi khám với các chuyên gia Nội tiết – Đái toá đường số 1 tại BVĐK chổ chính giữa Anh, quý người sử dụng vui lòng contact đến:

Chứng mắt lồi tác động đến tính thẩm mỹ của dịch nhân khiến họ tự ti vào cuộc sống. Triệu chứng này hay chạm mặt ở bệnh nhân gồm tuyến giáp hoạt động quá nấc do dịch Basedow gây ra. Mắt lồi vì chưng Basedow là hậu quả sau cùng của một loạt những tổn thương sống mắt.


Vậy lồi mắt Basedow khiến mắt chuyển đổi như thay nào? Liệu chứng trạng này có nguy nan không và gồm cách nào để hồi sinh mắt như ban sơ hay không? Cùng tìm hiểu nhé!

Các đổi khác ở đôi mắt của người mắc bệnh Basedow


*

Bệnh Basedow là vì sao gây 3 phần tư số trường hợp cường giáp. Đây là một trong bệnh tự miễn, khiến cơ thể người căn bệnh sản sinh ra phòng thể phòng tuyến giáp. Những kháng thể này tiến công vào tuyến đường giáp tín đồ bệnh cùng kích mê thích nó chuyển động mạnh mẽ tạo ra cường giáp.

Có mang lại một nửa số tín đồ mắc Basedow phát triển các triệu bệnh về mắt, nhưng nhiều phần chúng nhẹ với dễ khám chữa nếu được phát hiện tại từ sớm.

Các phòng thể này tấn công vào cơ quanh mắt một bí quyết âm thầm, khiến sưng mô, cơ cùng mỡ sau hốc mắt, khiến cho nhãn cầu tất cả dạng lồi bất thường. Sát bên đó, mắt còn tồn tại dấu hiệu:

kích ứng mắt, cộm mắt Đỏ cùng phù vùng mắt Chảy nước mắt liên tiếp cần yếu nhắm mắt trọn vẹn hoặc hoạt động mắt

Hãy đến chưng sĩ ngay khi bạn mắc phải các triệu triệu chứng lồi mắt vày Basedow. Y học vẫn chưa tìm ra tại sao gây bệnh này nhưng thanh nữ trung niên, thường hút thuốc lá và gia đình có người bị Basedow là những đối tượng người tiêu dùng dễ mắc bệnh nhất.


Cường giáp vị Basedow được điều trị xuất sắc sẽ sút thiểu các triệu triệu chứng ở mắt. Trong trường hợp căn bệnh nhân đã trở nên lồi mắt thì nên thêm các cách thức điều trị khác.

Chẩn đoán lồi mắt Basedow

*

Bệnh cách tân và phát triển qua 2 giai đoạn:

Giai đoạn hoạt động: là lúc có các triệu triệu chứng viêm nhiễm làm việc mắt như khô mắt, đỏ mắt, tác động đến tầm quan sát của bạn. Giai đoạn thụ động: gần như triệu chứng viêm nhiễm đã qua nhưng để lại những hậu trái kéo dài. Lồi mắt bởi vì Basedow là 1 trong trong số kết quả đó.

Mắt lồi bởi vì Basedow thường xảy ra ở cả phía 2 bên mắt, đôi lúc một bên mắt lồi nhiều hơn nữa bên kia. Cũng có những người mắc bệnh chỉ bị một bên mắt nhưng hiếm hoi gặp.

Đi kèm với bệnh mắt lồi, người mắc bệnh thường cảm xúc chói mắt, rã nước mắt sống, cảm xúc như có bụi bay vào mắt hoặc rất nóng rát. Khi bệnh dịch ở thể nặng, dịch nhân rất có thể bị khô và loét giác mạc. Đây là tại sao gây mù lòa vĩnh viễn.

Với phần nhiều trường hợp trở ngại trong chẩn đoán và phân nhiều loại lồi mắt Basedow, người ta sử dụng thước đo độ lồi đôi mắt Hertel. Độ lồi mắt khác biệt tùy theo chủng tộc cùng dân tộc. Ở người nước ta bình thường, độ lồi mắt vào tầm khoảng 12mm, người mắc bệnh bị Basedow sẽ có được độ lồi mắt cao hơn.

Bên cạnh đó, chụp cắt lớp vi tính CT hoặc chụp cộng hưởng trường đoản cú MRI cơ mắt rất có thể được chỉ định.

Việc chẩn đoán này được bác bỏ sĩ nhãn khoa thực hiện. Sau đó, bác bỏ sĩ đề nghị phương thức điều trị thích hợp với mức độ lồi mắt vì Basedow của bệnh nhân.


Điều trị lồi đôi mắt trong Basedow

Điều trị trước lúc xảy ra lồi mắt

*

Trong quy trình mắt bị viêm nhiễm nhiễm, bạn cũng có thể áp dụng nhiều cách để giúp mắt khỏe mạnh hơn, bao gồm:


vứt thuốc lá bởi nó làm những triệu bệnh ở mắt trầm trọng hơn. Tay nghề điều trị basedow lồi đôi mắt là cần bỏ hút thuốc và né tránh xa sương thuốc càng sớm càng tốt. ở gối đầu lên cao, chườm mát để giúp đỡ giảm sưng phù xung quanh mắt. Đeo kính mát nếu như mắt mẫn cảm với ánh sáng. Đeo kính bảo hộ để tránh bụi cất cánh vào mắt. Nhỏ nước mắt tự tạo để tránh khô mắt, bớt ngứa. Bạn cũng có thể dùng gel quẹt trơn trước khi đi ngủ nhằm giác mạc không trở nên khô, bởi vì mí mắt hoàn toàn có thể không khép hết khi bạn ngủ. Đeo đôi mắt kính quan trọng (được chưng sĩ chỉ định) lúc bị nhìn đôi.

Nếu các biến chứng mắt của doanh nghiệp ở mức nhẹ đến trung bình, các cách thức trên kết hợp với điều trị cường gần kề sẽ làm mắt các bạn khỏe lại.

Điều trị sau khi xảy ra lồi mắt vì Basedow

*

Theo ghê nghiệm điều trị Basedow lồi mắt, trường hòa hợp lồi đôi mắt nhẹ mang đến trung bình, đôi mắt sẽ phục sinh nếu được tích cực và lành mạnh điều trị mà không cần phải phẫu thuật.

Với những người bị bệnh lồi mắt nặng, bài toán điều trị phức tạp hơn vì phải dùng mang lại phẫu thuật và không hẳn lúc nào cũng đều có hiệu quả.

Các cách thức điều trị bao gồm:


Xạ trị dùng máy tạo chất phóng xạ hấp thụ vào vùng hốc mắt. Tuy nhiên, cách thức này chỉ có kết quả điều trị lồi mắt trước lúc bệnh nhân bị teo các cơ vận nhãn và hiện ra sẹo sau hốc mắt. Phẫu thuật đôi mắt lồi vì chưng Basedow được thực hiện cho phần nhiều trường hợp chiến bại khi điều trị bởi corticoid cùng xạ trị, gồm những:

Khâu cò mí đôi mắt nhằm xác định lại mí mắt, làm sút độ hở của mí mắt.

phẫu thuật mổ xoang chỉnh hình làm giảm độ teo rút của cơ vận nhãn. Phẫu thuật tạo ra hình sau giải áp hốc đôi mắt phải nhờ vào tình trạng sau thời điểm phẫu thật dẫn giải hốc mắt. Nếu bệnh dịch nhân vẫn còn triệu bệnh nhìn đôi, lây nhiễm trùng, ra máu hoặc do nhu cầu thẩm mỹ thì chưng sĩ sẽ xem xét cho bạn áp dụng phương pháp này.

Tất cả mọi cuộc mổ xoang đều phải được bác bỏ sĩ nhãn khoa có trình độ chuyên môn tạo hình mắt thực hiện.



*
Nguồn tham khảo